09_ ფაქტების შემოწმების საფუძვლები
რა არის ფაქტების შემოწმება?
ეს არის მნიშვნელოვანი უნარი დღევანდელ, ინფორმაციით მდიდარ სამყაროში ნავიგაციისთვის. იგი მოიცავს მოცემული ფაქტების გადამოწმებას დათანხმებასა და გაზიარებამდე.
ფაქტების ეფექტური შემოწმება ხელს უშლის დეზინფორმაციის გავრცელებას და ხელს უწყობს ინფორმირებული საზოგადოების შენარჩუნებას.
ფაქტების შემოწმების ძირითადი კომპონენტები (I):
• საჩივრის იდენტიფიცირება - დაადგინეთ, კონკრეტულად რაზეა ეჭვი. არის ეს ფაქტი, მოსაზრება თუ მოსალოდნელი რამ? ეს გვეხმარება იმის გაგებაში, თუ რა უნდა გადამოწმდეს.
• შეაფასეთ წყარო - შეამოწმეთ რამდენად სანდოა წყარო, რომელიც აფიქსირებს პრეტენზიას. განიხილეთ მისი ისტორია, რეპუტაცია და ექსპერიზა(გამოცდილება). სანდო წყაროებისთვის, როგორც წესი დამახასიათებელია სიზუსტე და რეპუტაცია.
ფაქტების შემოწმების ძირითადი კომპონენტები (II)
• ჯვარედინი შემოწმება - შეამოწმეთ ერთი და იგივე ფაქტი რამდენიმე სხვადასხვა წყაროში
სანდო ინფორმაციას, როგორც წესი, აშუქებს ერთზე მეტი ავტორიტეტული საინფორმაციო გამოშვება ან აქტორი.
• მტკიცებულება - შეაფასეთ წარმოდგენილი დამადასტურებელი მტკიცებულება. ფაქტების კარგი შემოწმება გულისხმობს თავდაპირველი მონაცემების და მტკიცებულების სახით მოყვანილი რეეპორტების დათვალიერებას და იმის დადგენას, ამყარებს თუ არა ის ეჭვს.
ფაქტების შემოწმების ძირითადი კომპონენტები (III):
• განიხილეთ კონტექსტი - ყოველთვის შეხედეთ ფართო სურათს. კონტექსტს შეუძლია შეცვალოს ინფორმაციის ინტერპრეტაცია. გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს გამოტოვებული კონტექსტის ან დეტალების შემოწმებას, რამაც შეიძლება შეცვალოს ინფორმაციის მნიშვნელობა.
• მიკერძოება - აღმოაჩინეთ პერსონალური და ინსტიტუციური მიკერძოება, რამაც შეიძლება გავლენა მოახდინოს ინფორმაციის წარდგენასა და მიღებაზე. მიკერძოების აღმოჩენა დაგეხმარებათ ინფორმაციის ობიექტურობის შეფასებაში.
ფაქტების შემოწმების ხელსაწყოები
ვებსაიტებს, როგორიცაა Snopes, FactCheck.org და ასევე სხვა საინფორმაციო სააგენტოებს აქვთ განყოფილებები, რომელთა საშუალებითა შეგიძლიათ ფაქტების გადამოწმება. ისინი ავლენენ ყალბ ისტორიებს და ამოწმებენ ფაქტებს.
ფაქტების შემოწმების როლი ინდივიდუალურ და საზოგადოების დონეზე
ფაქტების შემოწმება ფუნდამენტურად დაკავშირებულია როგორც ინდივიდუალურ პასუხისმგებლობასთან, ასევე საზოგადოების კეთილდღეობასთან.
ინდივიდუალურ დონეზე ის საშუალებას აძლევს ადამიანებს მიიღონ ინფორმირებული გადაწყვეტილებები და თავიდან აიცილონ დეზინფორმაცია. უფრო ფართო მასშტაბით კი, ფაქტების შემოწმების შედეგად, გაზიარებული ინფორმაციის სიზუსტე და სანდოობა ხელს უწყობს სანდო საჯარო დისკუსიებს, დემოკრატიულ პროცესებსა და სოციალურ ერთიანობას.